พระมงคลบพิตรเป็นพระพุทธรูปองค์ใหญ่ที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และศิลปะอย่างมากองค์หนึ่งของประเทศไทย เพราะสร้างขึ้นด้วยการหล่อไม่ใช่การปั้น แม้จะไม่มีหลักฐานปรากฎชัดว่าสร้างขึ้นเมื่อใด แต่สันนิษฐานว่าคงสร้างตั้งแต่อยุธยาตอนต้น ก่อนในสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรมจะทรงอัญเชิญพระมงคลบพิตรจากด้านตะวันออกของพระราชวังหลวง มายังด้านตะวันตก ซึ่งคือพื้นที่ของวิหารในปัจจุบัน

สำหรับอาคารพระวิหาร สมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรมน่าจะสร้างในลักษณะพระมณฑป ต่อมาเมื่อเกิดฟ้าผ่ามณฑปในสมัยพระเจ้าเสือ จึงมีการบูรณะใหม่แปลงเป็นลักษณะของพระวิหารแทน

ทั้งพระวิหาร และองค์พระมงคลบพิตรเสียหายอย่างหนักระหว่างสงครามเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 มีชำรุดทรุดโทรมเป็นอันมาก แต่ก็มีการบูรณะเรื่อยมาเมื่อเข้าสู่ยุคกรุงรัตนโกสินทร์ ก่อนปี พ.ศ. 2499 จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี จะบูรณะครั้งใหญ่จนมีสภาพเหมือนกับทุกวันนี้ ระหว่างบูรณะมีการค้นพบพระพุทธรูปขนาดเล็กจำนวนมากภายในองค์พระ ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติเจ้าสามพระยา

เวลาทำการ : ทุกวัน วันธรรมดา 8.00-16.30 น. วันหยุด 8.00-17.00 น.

ที่ตั้ง : ภายในเกาะเมือง ติดกับวัดพระศรีสรรเพชญ์