พระเจดีย์องค์ใหญ่ประดิษฐานเด่นกลางทุ่งนอกเกาะเมืองอยุธยาซึ่งเรียกขานกันว่าทุ่งภูเขาทอง มีความสำคัญด้านประวัติศาสตร์อย่างยิ่งเพราะเป็นสถานที่สู้รบกันระหว่างกรุงศรีอยุธยา และหงสาวดี ในสงครามการเสียกรุงทั้งสองครั้ง

สันนิษฐานว่าเจดีย์ภูเขาทองอาจสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น กระทั่งในการเสียกรุงครั้งที่ 1 พระเจ้าบุเรงนองแห่งหงสาวดีจึงทรงให้สร้างเจดีย์ใหม่ทับของเดิมที่มีอยู่เพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งชัยชนะ ต่อมาเมื่อมีการกอบกู้เอกราชสำเร็จจึงมีการบูรณะสร้างทับของเดิมอีกครั้ง จนถึงสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ หรืออยุธยาตอนปลาย ก็มีการบูรณะใหญ่กลายเป็นพระเจดีย์สูงสง่าเหมือนดังที่เห็น

แม้หลังการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 วัดภูเขาทองจะกลายเป็นวัดร้าง ทว่าพระเจดีย์องค์ใหญ่ยังคงได้รับการสักการะเรื่อยมา ในนิราศภูเขาทองของกวีเอกสุนทรภู่ ซึ่งประพันธ์ในสมัยรัชกาลที่ 2 หรือรัชกาลที่ 3 ก็หมายถึงเจดีย์ภูเขาทององค์นี้นี่เอง

ในการบูรณะโบราณสถานครั้งใหญ่ของจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเมื่อปี พ.ศ. 2499 สมัย จอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี เจดีย์ภูเขาทองแห่งนี้ก็ได้รับการบูรณะเช่นกัน และปัจจุบันกำลังมีการบูรณะพระเจดีย์อีกครั้ง คาดว่าจะแล้วเสร็จราวกลางปี พ.ศ. 2560

ที่ตั้ง : อยู่นอกเกาะเมืองทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ตำบลภูเขาทอง สามารถเดินทางสะดวกจากทางหลวงหมายเลข 309 (อยุธยา-อ่างทอง)