พระราชวังบางปะอิน
มีความเป็นมาตามบันทึก
ในพระราชพงศาวดาร ครั้ง กรุงศรีอยุธยาว่า
เมื่อพระเจ้าปราสาททอง ขึ้นครองราชย์
จึงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างวัดขึ้นมา
ในปี พ.ศ. ๒๑๗๕ บนเกาะบางปะอิน
ตรงบริเวณนิวาสสถานเดิมของมารดา
พระราชทานชื่อว่า “วัดชุมพลนิกายาราม”

แล้วสร้างพระที่นั่งองค์หนึ่งขึ้นริมสระน้ำนั้น
พระราชทานนามว่า
“พระที่นั่งไอศวรรย์ทิพยอาสน์”
ขึ้นบนเกาะเลนหรือ เกาะบางนางอิน
ในลำแม่น้ำเจ้าพระยา
ใช้เป็นที่สำหรับเสด็จประพาส

พระราชวังแห่งนี้จึงเป็นที่ประพาส
สำราญพระราชหฤทัยของ
พระเจ้าแผ่นดินในสมัยกรุงศรีอยุธยาตลอดมา

ต่อมาจึงได้รับการฟื้นฟู ในสมัยรัชกาลที่ ๔
แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระราชทาน นามใหม่
ว่า เกาะบางปะอิน

ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างตำหนัก ขึ้น ๓ หลัง
และปลูกพลับพลาโถง ที่ไร่แตงอีกหลังหนึ่ง
เป็นที่ประทับระหว่าง เสด็จประพาสกรุงเก่า ในลำน้ำเจ้าพระยา

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ พระองค์ทรงพิจารณา เห็นว่า พระตำหนักที่เกาะบางปะอิน มีความสมบูรณ์ ที่จะสร้างพระราชวัง สำหรับแปรพระราชฐาน จึงทรง พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระที่นั่งและสิ่งก่อสร้างต่างๆ ขึ้นดังที่ปรากฏ ให้เห็นอยู่ในปัจจุบันนี้