อยุธยา บริเวณศูนย์กลางอำนาจมีน้ำล้อมรอบคล้ายเกาะ ด้านเหนือ แม่น้ำลพบุรี, ด้านตะวันตก แม่น้ำเจ้าพระยา, ด้านตะวันออก แม่น้ำป่าสัก, ด้านใต้ แม่น้ำเจ้าพระยากับแม่น้ำป่าสักไหลรวมกันลงไปออกทะเลอ่าวไทย พื้นที่เกาะเมืองเป็นที่ลุ่มมีน้ำท่วมในฤดูน้ำหลาก มีคูคลองธรรมชาติขนาดใหญ่น้อยหลายสาย

เมื่อชุมชนขยายตัวแล้วเติบโตเป็นสังคมเมืองขนาดใหญ่ จึงสร้างบ้านแปลงเมือง แล้วจัดวางผังเมืองค่อยเป็นค่อยไปอย่างมีระบบ โดยเรียนรู้เทคโนโลยีวิธีการจากจีน แล้วเพิ่มเติมความรู้จากยุโรป

อยุธยาน้ำล้น สุโขทัยน้ำแล้ง อยุธยาเมืองลุ่ม น้ำล้น ต้องขุดคลองไล่น้ำไหลลดเร็วที่สุด จึงมีคลองจํานวนมากบนเกาะเมือง (เหมือนตารางหมากรุก)

สุโขทัยเมืองดอน น้ำแล้ง ต้องขุดสระเก็บกักน้ำใช้ยามแล้ง จึงพบสระจํานวนมากในเมืองและนอกเมือง (เรียกสระน้ำว่าตระพัง)

อยุธยาเหมือนเกาะ อยุธยา เมืองศูนย์กลางอํานาจ มีน้ำล้อมรอบเหมือนเกาะลงกาของทศกัณฐ์

“บริเวณอื้ออลด้วยชลธี ประดุจเกาะอสุรีลงกา” กลอนเพลงยาวนิราศ กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท (สมัย ร.1) ทรงพระนิพนธ์ความทรงจําพรรณนาลักษณะพระนครศรีอยุธยา

แต่บางทีเหมือนเรือสําเภากลางสมุทร

“เกาะนั้นมีสัณฐานคล้ายรูปสําเภานาวา ข้างหัวสําเภาอยู่ทิศตะวันออก ส่วนข้างท้ายสําเภาหรือท้ายเภตราอยู่ทิศตะวันตก” อยู่ในคําให้การขุนหลวงวัดประดู่ทรงธรรม (เอกสารจากหอหลวง) กับหนังสืออธิบายแผนที่พระนครศรีอยุธยา (ภูมิสถานกรุงศรีอยุธยา) บันทึกว่า ศูนย์กลางอํานาจของอยุธยา ตั้งอยู่บนเกาะหนองโสน มีแม่น้ำล้อมรอบ

ดั้งเดิมไม่เป็นเกาะ “แผ่นดินตรงที่ตั้งพระนครศรีอยุธยา เดิมไม่ได้เป็นเกาะ แต่มีลักษณะคล้ายแหลมที่ยื่นจากทุ่งหันตราทางทิศตะวันออกไปทางทิศตะวันตก จนถึงแนวแม่น้ำเจ้าพระยาที่ไหลลงมาจากทิศเหนือ”

พระยาโบราณราชธานินทร์ (พร เดชะคุปต์) สมุหเทศาภิบาลมณฑลอยุธยาสมัย ร.5 ได้สํารวจตรวจสอบทางภูมิศาสตร์และภูมิประเทศ อธิบายไว้นานแล้วในหนังสือตํานานกรุงเก่า

ครั้นแผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชา ได้ขุดขยายคูขื่อหน้ากว้างกว่าเดิม เมื่อนานเข้าก็ทําให้สายน้ำเดิมทางคูขื่อหน้าแรงจัดขึ้น จึงกัดเซาะตลิ่งพังกว้างออกไปจนกลายเป็นแม่น้ำที่ทุกวันนี้เรียกแม่น้ำป่าสัก แล้วขยายกําแพงพระนครออกมาชิดลําน้ำป่าสักด้วย เลยทำให้กลายเป็นเกาะ

อยุธยาเหมือนเวนิส

ถนนเลียบคลองในอยุธยาเหมือนเมืองเวนิส ลา ลูแบร์ มีบันทึกว่า

“ถนนส่วนใหญ่มักมีลำคลองควบขนานเป็นเส้นตรงไปด้วย จึงทำให้เปรียบเมืองสยามได้กับเมืองเวนิส”

ที่มา : https://www.matichon.co.th/