สำรวจวัดโคกพระยา
สถานที่สำเร็จโทษประหารชีวิต
พระเจ้าแผ่นดิน-เชื้อพระวงศ์
..
วัดโคกพระยา ตั้งอยู่นอกเกาะเมืองศรีอยุธยา ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของวัดหน้าพระเมรุ สันนิษฐานว่าน่าจะสร้างมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนต้นหรือก่อนหน้านั้น เพราะปรากฏหลักฐานในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาว่า ในปี พ.ศ. ๑๙๒๕ สมเด็จพระราเมศวรพระราชโอรสของสมเด็จพระเจ้าอู่ทองซึ่งถูกส่งไปครองเมืองลพบุรี ได้เสด็จยกกองทัพมาทำรัฐประหาร ยึดอำนาจจากสมเด็จพระเจ้าทองลัน ซึ่งขึ้นครองราชย์ได้เพียง ๗ วัน และเมื่อก่อการสำเร็จแล้ว ก็โปรดให้นำสมเด็จพระเจ้าทองลันไปสำเร็จโทษที่วัดโคกพระยาและนับเป็นกษัตริย์องค์แรกในประวัติศาสตร์ที่ถูกลงโทษโดยท่อนจันทน์ตามราชประเพณี

ต่อมา เมื่อมีการประหารชีวิตพระเจ้าแผ่นดินหรือเชื้อพระวงศ์ครั้งใด วัดโคกพระยาก็จะถูกระบุว่าเป็นสถานที่ที่ใช้สำเร็จโทษทุกครั้งไป เท่าที่ปรากฏหลักฐานในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา มีพระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายเชื้อพระวงศ์ถูกสำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์ตามราชประเพณีที่วัดโคกพระยาแห่งนี้รวม ๕ พระองค์ และยังมีเจ้านายอีก ๖ พระองค์ ที่ถูกสำเร็จโทษมาจากที่อื่นแล้วนำพระศพมาฝังไว้ที่วัดนี้ ซึ่งความจริงน่าจะมีมากกว่านี้ เพราะการทำรัฐประหารผลัดแผ่นดินแต่ละครั้งย่อมหมายถึงชีวิตอีกหลายชีวิตของเจ้านายและเชื้อพระวงศ์ที่ต้องพลอยรับเคราะห์กรรมถูกสำเร็จโทษไปด้วยในฐานะของผู้แพ้

“เมื่อก่อการสำเร็จแล้ว ก็โปรดให้นำสมเด็จพระเจ้าทองลันไปสำเร็จโทษที่วัดโคกพระยาและนับเป็นกษัตริย์องค์แรกในประวัติศาสตร์ที่ถูกลงโทษโดยท่อนจันทน์ตามราชประเพณี”

ปัจจุบันนักโบราณคดียังไม่พบร่องรอยหรือหลักฐานที่ชี้ชัดถึงจุดซึ่งเป็นที่ฝังพระศพของพระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายที่เคราะห์ร้ายเหล่านั้น แต่หลักฐานจากจดหมายเหตุ วัน วลิต พ่อค้าชาวฮอลันดา ยืนยันไว้ชัดเจนว่าสถานที่ที่ใช้สำเร็จโทษตั้งอยู่นอกเกาะเมืองทางด้านทิศเหนือ ไม่ไกลจากพระราชวังหลวง ระหว่างวัดหน้าพระเมรุและวัดหัสดาวาส เยื้องไปทางด้านหลังซึ่งพิเคราะห์แล้วก็คือตำแหน่งที่ตั้งของวัดโคกพระยานั่นเอง

ปัจจุบัน ภายในบริเวณวัดได้รับการบูรณะปรับแต่งเป็นอย่างดี และมีการก่อฐานกำแพงแก้วล้อมรอบบริเวณไว้ เข้าใจว่ากรมศิลปากรคงทำขึ้นเพื่อป้องกันไม่ให้ชาวบ้านที่อาศัยอยู่รอบๆ บริเวณ รุกล้ำเข้าไปในเขตโบราณสถาน
..
เมื่อพิเคราะห์จากลักษณะของเจดีย์ประธานทรงกลมหลังพระอุโบสถซึ่งหันด้านหน้าไปทางคลองสระบัว บ่งบอกว่าเป็นวัดที่สร้างขึ้นในสมัยอยุธยาตอนต้นหรือก่อนหน้านั้น ทางด้านตะวันออกนอกกำแพงวัด มีพื้นของอาคารหลังหนึ่งตั้งอยู่ ดูไม่ออกว่าคือสิ่งก่อสร้างอะไร อาจเป็นวิหาร หรือศาลาก็สุดจะคาดเดา แต่จุดที่น่าสนใจแห่งหนึ่งคือ บริเวณที่ชาวบ้านชี้ให้ดูว่าเคยมีต้นจันทน์ขนาดใหญ่อายุนับร้อยปีขึ้นอยู่ทางดานตะวันตกของพระอุโบสถค่อนไปทางแนวกำแพง

ต้นจันทน์อาจมีความเกี่ยวพันกับท่อนจันทน์และแดนสำเร็จโทษแห่งนี้หรือไม่ อย่างไร เป็นข้อที่น่าสังเกตอยู่เหมือนกัน